Language Watch 7: Cherokee

Cherokee, Sioux, Apache, Navaho... wszystkie te nazwy łatwo wpadają w ucho, tak jak muzyka w tym filmie może brzmieć znajomo, ale ile tak naprawdę wiemy o historii, kulturze i językach rdzennych mieszkańców dzisiejszych Stanów Zjednoczonych?
 

W rzeczywistości bardzo niewiele - większość naszych wyobrażeń mentalnych jest prawdopodobnie wytworem Hollywood, a same nazwy tych wielkich narodów zostały przejęte przez producentów samochodów, autorów piosenek i innych awatarów kultury popularnej.

Czirokezi(ᎠᏂᏴᏫᏯᎢ, zromanizowane: Aniyvwiyaʔi, lub ᏣᎳᎩ, zromanizowane: Tsalagi) byli pierwotnie jednym zrdzennych ludów południowo-wschodnich lasów USA. Przez tysiące lat przed XVIII wiekiem byli skupieni w swoich ojczyznach, w miastach wzdłuż dolin rzecznych dzisiejszej południowo-zachodniej Karoliny Północnej, południowo-wschodniego Tennessee, krańców zachodniej Karoliny Południowej, północnej Georgii i północno-wschodniej Alabamy.

Byli agrarystami i żyli w stałych wioskach. Ich światopogląd religijny był zootechniczny - czcili bogów zwierząt, ale głęboko wierzyli w nadprzyrodzone siły, które łączyły wszystkie żywe istoty. Śpiew był kluczową częścią kultury, a pogrzeby uważano za najważniejszy rytuał w życiu, prowadzący ducha zmarłego do życia pozagrobowego, znanego jako "świat nocy".

Pierwsze pisemne wzmianki o kontaktach między Europejczykami a Czirokezami pochodzą z 1540 roku i od hiszpańskiego odkrywcy i konkwistadora Hernando de Soto, który "odkrył" Missisipi. Wkrótce potem rozpoczął się handel i mieszanie się z różnymi Europejczykami, a w 1725 roku doszło do zawarcia traktatu między Czirokezami a Brytyjczykami, którzy uznali rdzennych mieszkańców za suwerenny naród.

Jednak w^XIX wieku doszło do kolejnych zawłaszczeń ziemi, gorączki złota i prób chrystianizacji plemienia przez misjonarzy i nauczania ich języka angielskiego. Już w 1815 roku Czirokezi zostali po raz pierwszy przeniesieni do rezerwatów. Podpisywano różne traktaty, które następnie ignorowano, a małe działki ziemi przyznane w tych dokumentach wkrótce ustąpiły miejsca kolejnym próbom asymilacji i przeniesienia plemienia na Zachód i do Oklahomy, wzdłuż "Szlaku Łez" w latach 1838-1839, w następstwie ustawy o usuwaniu Indian z 1830 roku. Tam podjęli niełatwą koegzystencję z innymi plemionami, które zostały przymusowo przesiedlone.

Amerykańska wojna secesyjna okazała się niszczycielska, a Czirokezi walczyli po obu stronach, choć większość z nich walczyła z Konfederacją, zwabiona obietnicami utworzenia państwa indiańskiego. Prawa uchwalone po tej klęsce miały charakter represyjny. W ciągu stulecia segregacji i pozbawienia praw obywatelskich, które nastąpiło później, Czirokezom odmawiano ich praw i klasyfikowano jako "kolorowych". Dopiero ruch praw obywatelskich w latach 60. przywrócił im część praw.

Język Cherokee, należący do rodziny irokeskiej, był jednym z pierwszych języków rdzennych Amerykanów, dla którego opracowano system pisma - sylabariusz (zestaw znaków pisanych reprezentujących sylaby) zaprojektowany przez Sequoyah lub George'a Gista. Pół Czirokez, pół Amerykanin, opracował ten system w latach 1809-1821. Na początku myślał o alfabecie, ale potem zdecydował, że sylabariusz lepiej przedstawi brzmienie i system języka. The Cherokee Phoenix była pierwszą gazetą, która ukazywała się z kombinacją języka ojczystego i angielskiego obok siebie. Sylaby wymyślone przez Sequoyah zostały zmodyfikowane na potrzeby druku - być może jest to pierwszy przykład digitalizacji języka ojczystego?
 

Jednak już pod koniec^XIX i w^XX wieku widoczne były dobrze znane wzorce dyskryminacji. Dzieci były bite przez swoich nauczycieli, jeśli zauważono, że mówią w języku Cherokee, a jakiekolwiek publiczne używanie tego języka było zniechęcane i karane aż do lat 50-tych, jako część niekończącego się dążenia do asymilacji.

Dziś sytuacja jest inna. Kilka programów w ostatnich latach, wykorzystujących Internet i różne platformy, zaczęło podnosić świadomość w celu zachowania języka. Filmy, seriale animowane, remaki piosenek i podcasty odegrały pewną rolę.

Niemniej jednak, perspektywy pozostają bardzo wyraźne. Ethnoloɠue, coroczna publikacja referencyjna, która zapewnia statystyki i inne informacje na temat żyjących języków świata, stwierdza, że w 2018 r. było 1 520 mówców Cherokee z 376 000 Cherokee, podczas gdy suma trzech plemion Cherokee w 2019 r. odnotowała ~ 2 100 mówców. Liczba mówców maleje: około ośmiu płynnych mówców umiera każdego miesiąca, a tylko garstka osób poniżej 40 roku życia jest płynna. Język niegdyś wielkiego narodu kurczy się na naszych oczach.