TŁUMACZENIE PRAWNICZE W ŚRODOWISKU AKADEMICKIM: WYZWANIA I MOŻLIWOŚCI

Ponad trzy tysiące lat temu Egipcjanie i Hetyci prowadzili wojnę na terenach dzisiejszej Syrii. Choć sama wojna była znacząca - trwała ponad 80 lat - traktat podpisany na jej zakończenie, około 1259 r. p.n.e., miał o wiele większe reperkusje dla przyszłości cywilizacji. Traktat egipsko-hetytański jest pierwszym traktatem spisanym w dwóch różnych językach, tak by każdy naród miał kopię w swoim języku. Wykonana z brązu replika tego traktatu znajduje się w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych, co świadczy o znaczeniu języka i tłumaczenia w osiąganiu pokoju politycznego między kulturami.

W dzisiejszym zglobalizowanym świecie, znaczenie tłumaczeń prawnych jest nie do przecenienia, ponieważ przenikają one wiele aspektów naszego codziennego życia. Ogólnie rzecz biorąc, tłumaczenie pisemne i ustne może oznaczać ułatwianie handlu międzynarodowego między narodami, które nie mają wspólnego języka, promowanie praw człowieka poprzez ogłaszanie traktatów przez międzynarodowe organy zarządzające, a także rozstrzyganie spraw życia i śmierci dla osób, które są sądzone w języku innym niż ich język ojczysty. Dlatego też zrozumienie unikalnych problemów związanych z akademickimi studiami prawniczymi oraz potencjalnej wartości, jaką można uzyskać dzięki takim studiom, jest kluczowe.

Postaramy się zidentyfikować szanse i wyzwania związane z tłumaczeniem akademickim w dziedzinie studiów prawniczych.

Możliwości i sposoby ich realizacji

Tłumaczenie w dziedzinie prawa to coś więcej niż tylko zastąpienie jednego słowa innym; w idealnym przypadku tłumaczone jest znaczenie. Daje to tłumaczowi możliwość wyjścia poza język, aby zapewnić sensowne tłumaczenie. Kopiowanie idiomatycznego języka słowo w słowo jest niewystarczające. To wyjaśnia, dlaczego Google Translate lub słownik nie mogą być źródłem wysokiej jakości tłumaczenia. Uwzględnienie jednostek tłumaczenia - na poziomie słowa, zdania, a nawet akapitu - oraz celu, jakiemu ma służyć tłumaczenie, zwłaszcza w kontekście prawnym, zapewni dokładność i produkt końcowy wierny oryginalnemu tekstowi. Oczywiście, wierność tekstowi oryginalnemu to tylko jeden z elementów usług tłumaczeniowych. Równie ważne jest to, że przetłumaczone idee muszą być w stanie samodzielnie funkcjonować w języku docelowym.

Co więcej, interdyscyplinarny charakter tłumaczeń w dziedzinie prawa pozwala tłumaczom o różnym zakresie wiedzy wykorzystać te umiejętności. Weźmy na przykład skrzyżowanie prawa i finansów. Obie dziedziny wymagają ogromnej wiedzy specjalistycznej i swobodnie posługują się żargonem technicznym. Pełne zrozumienie podstawowych pojęć jest więc niezbędne przed wykonaniem tłumaczenia. Prawo stwarza ogromne możliwości dla osób posiadających tak złożoną, techniczną wiedzę.

Pułapki - i jak ich unikać

Tłumaczenie różnic kulturowych

Tak jak nie ma dwóch identycznych języków, tak nie ma dwóch identycznych systemów prawnych; jest to wyzwanie dla prawników porównawczych, tłumaczy akademickich lub naukowców działających w tej przestrzeni. Wykonanie wiernego tłumaczenia prawniczego wymaga czegoś więcej niż tylko umiejętności językowych i translatorskich - konieczna jest również znajomość języków prawniczych. Znajomości tej nie da się osiągnąć bez dogłębnego zrozumienia systemów prawnych i różnic między nimi.

Tłumaczenie prawa to nie tylko tłumaczenie języków, ale także kultur. Tłumaczenia prawnicze są zakotwiczone w kulturach i systemach prawnych poszczególnych kultur. W związku z tym transfer kulturowy jest szczególnie ważny w tłumaczeniu tekstów prawniczych.

W przeciwieństwie do innych wysoce specjalistycznych dziedzin, takich jak nauka czy medycyna, nie istnieje uniwersalny język prawniczy. Każdy system prawny posiada własną terminologię, która oznacza pojęcia charakterystyczne dla danego systemu. Jest to oczywiste, gdy używane są różne systemy językowe. Jednak ta sama idea jest jasna nawet wtedy, gdy używany jest ten sam język. Weźmy pod uwagę różnice między prawem amerykańskim i brytyjskim. Czasami używają one zupełnie innej terminologii, innym razem używają tych samych terminów dla pojęć, które nie są całkiem takie same. Na przykład, angielski system prawny używa standardu "najlepszych starań" lub "rozsądnych starań"; system amerykański, "najlepszych starań" lub "rozsądnych wysiłków". Niebezpieczeństwo wynikające z zamiany tych (dość podobnych) terminów jest nie do przecenienia. Sąd ryzykuje, że wyda błędne orzeczenie ze względu na to, że doszło do nieporozumienia w tłumaczeniu i nie użyto prawidłowej lokalnej terminologii. Angielska strona sporu stosująca w umowie standard "best efforts" może stanąć przed trudnym zadaniem, pomimo tego, że te dwa zwroty są (dla niewtajemniczonych) niemal równoważne.

Tłumaczenie skomplikowanych pojęć

Język prawniczy jest niezwykle złożony i nawet wierne lub niemal dosłowne tłumaczenie może nie spełniać wysokich standardów wymaganych w międzynarodowych kontekstach prawnych, gdzie brak zrozumienia jednego terminu może oznaczać różnicę między istotnym a nieistotnym naruszeniem umowy.

Amerykańskie Stowarzyszenie Prawników (ABA) dostrzegło ten szczególny problem i podjęło próbę jego rozwiązania. W lutym 2012 r. przyjęło ABA Standards for Language Access in Courts (Standardy ABA dotyczące dostępu do języka w sądach), aby pomóc we wdrożeniu systemów lepiej dostosowanych do identyfikacji i pomocy osobom o ograniczonej znajomości języka angielskiego w systemie sądowniczym lub starającym się o dostęp do tego systemu. Standardy te miały na celu pomóc sądom w projektowaniu, wdrażaniu i egzekwowaniu kompleksowego systemu usług w zakresie dostępu do języka, najlepiej dostosowanego do potrzeb ich społeczności. W swojej deklaracji misji ABA zauważyło: "Dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest nieosiągalny dla osób, które nie posługują się biegle językiem angielskim, chyba że mają one również dostęp do usług językowych, które umożliwią im zrozumienie i bycie zrozumianym". Związek pomiędzy językiem a zdolnością do korzystania z systemu prawnego jest jasny; bez odpowiedniego zrozumienia znaczenia, nie można w pełni korzystać z dobrodziejstw i ochrony prawa.

Jednakże system ten jest niedoskonały. Nawet te normy i stosujący je doświadczeni tłumacze nie są w stanie całkowicie uniknąć poważnego ryzyka związanego z tłumaczeniem. Należą do nich zniekształcenia spowodowane przez tłumacza oraz zwykłe błędy językowe. Kwestie praw człowieka mogą pojawiać się dość często, jeżeli teksty nie są wiernie przetłumaczone lub słowa nie są równoważnie interpretowane. Na przykład prawo do tłumacza dla oskarżonych w sprawach karnych, którzy nie mówią w języku sądu, jest zagwarantowane na mocy Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, ale prawo to jest zagwarantowane tylko w odniesieniu do komunikacji ustnej na sali sądowej; dowody i dokumentacja pisemna nie podlegają tym samym wymogom. Kwestie praw człowieka mogą często pojawiać się, gdy oskarżony nie ma dostępu do wymiaru sprawiedliwości w taki sam sposób, jak jego biegli współoskarżeni lub inni oskarżeni w tym samym systemie.

Niezależnie od tych zagrożeń tłumaczenia pisemne i ustne pozostają najlepszymi sposobami ułatwiania wzajemnego dyskursu i zrozumienia między językami i kulturami. Ponieważ dokładne i precyzyjne tłumaczenie ma zasadnicze znaczenie, korzystanie z internetowych usług tłumaczeniowych nie może zagwarantować wystarczalności dostarczonego tłumaczenia. Osoby i instytucje, którym zależy na jak najlepszym efekcie tłumaczenia, potrzebują profesjonalistów, którzy doskonale znają zarówno język, jak i tłumaczone pojęcie. To wyjaśnia, dlaczego z usług tłumaczy pisemnych i ustnych korzystają podmioty działające we wszystkich dziedzinach prawa, począwszy od agencji rządowych i sądów, a skończywszy na korporacjach sektora prywatnego prowadzących międzynarodowe transakcje handlowe. Ich usługi i znaczenie będą nadal tak ważne, jak zawsze w naszym coraz bardziej zglobalizowanym świecie.